Geslaagde excursie Powervrouwen
Het was zondagmiddag 30 maart prachtig zonnig weer. Met 26 deelnemers deden wij onder leiding van Gilde Delft de stadwandeling Powervrouwen. Twee groepen, elk met een gids, liepen door de binnenstad langs een aantal plaatsen waar Delftse vrouwen een belangrijke rol speelden. De gidsen vertelden over het bijzondere leven van deze vrouwen. Het betrof vrouwen vanaf de middeleeuwen tot eind negentiende eeuw. De wandeling begon op de Markt met aandacht voor het Vrouwenoproer van 1616.
Het vrouwenoproer van 1616
Het oproer vindt plaats in een economisch mindere periode waarin de bevolking onder zware belastingdruk stond. Om de lokale economie te stimuleren laat het Delftse stadsbestuur een nieuwe haven aanleggen: de zuidelijke kolk. De enorme aanlegkosten moeten echter worden terugverdiend. Daarom besluit de magistraat onder andere tot een verhoging van de graanaccijns. De pachter, verantwoordelijk voor de inning van de accijns, pakt de situatie zeer onhandig aan en op 1 augustus slaat de vlam in de pan. Enkele vrouwen die hun gemalen graan komen ophalen bij een molenaar aan de Geerweg, weigeren de hogere accijns te betalen voor maalwerk dat zij al voor de ingangsdatum hebben besteld. Zij gaan verhaal halen bij de verantwoordelijke autoriteiten. Met een ketel als trommel en een schort als vaandel trekken zij naar het stadhuis. Zij krijgen niemand van het stadsbestuur te spreken en druipen ’s avonds onverrichterzake af, maar wel met de dreigende belofte morgen terug te komen.
De volgende ochtend is het al vroeg onrustig op de Markt. Winkeliers houden hun nering gesloten. De accijnshuisjes achter het stadhuis, waar de belastingpachters zitting houden, worden kort en klein geslagen. Ook mannen mengen zich nu in de strijd. Zij gooien ruiten van het stadhuis in en bekogelen de nog aanwezige bestuurders. Die blijven niet op hun post uit dapperheid, maar omdat zij bang zijn te worden gelyncht als zij proberen te vluchten. Zij luiden de alarmklok om de schutters op te roepen, maar die krijgen niet eens de kans de Markt te bereiken. Enkelen raken onderweg gewond en één schutter vindt zelfs de dood. De bestuurders beseffen dat hun positie hopeloos is. Zij kunnen niet anders dan de gehate maatregelen intrekken en amnestie beloven aan de oproerkraaiers.
Intussen is het nieuws van de rellen doorgedrongen in Den Haag. Frederik Hendrik komt met een legertje naar Delft, ontzet het stadhuis en herstelt de orde. Nu het stadsbestuur zich veilig weet, durft het enkele van de gedane concessies in te trekken. Maar de verhoging van de graanaccijns is definitief van de baan. In plaats daarvan wordt de wijnaccijns verhoogd – die treft hoofdzakelijk de rijke burgers.
/Bovenstaande afbeelding door Matthäus Merian van het Vrouwenoproer in 1616 staat in een Duitse kroniek gedrukt in 1674. Het stadsbeeld is allesbehalve getrouw weeggegeven, wat waarschijnlijk komt omdat de graveur nooit in Delft is geweest. Het geeft wel aan dat een halve eeuw na dato het oproer nog steeds tot de verbeelding sprak (bron tekst en afbeelding: stadsarchiefdelft.nl).
En andere powervrouwen
Vanaf de Markt liepen wij door de binnenstad waarbij op diverse plaatsen door de gidsen werd verteld over de powervrouwen, bij de panden waar ze gewoond hadden. Het betrof totaal acht vrouwen. In de tijd gezien vanaf de dertiende eeuw tot eind negentiende eeuw. Chronologisch zijn dat Vrouwe Rikarde van Holland ( zij zorgde ervoor dat Delft in 1246 stadsrechten krijgt. Bovendien sticht zij hier het klooster Koningsveld en het gasthuis aan de Koornmarkt), Geertui van Oosten, Clara van Sparwoude, Agathe Welhouck, Maria Duyst van Voorhout, Mienette van der Chijs, Betsy Perk en Agneta van Marken. De biografie van deze vrouwen is te lezen in Het Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN). Dit is een online collectie biografieën van de opmerkelijkste vrouwen uit de geschiedenis van Nederland en zijn overzeese gebiedsdelen, van de vroegste tijden tot nu. Het bevat korte biografische informatie over meer dan 2000 vrouwen die ooit invloedrijk, beroemd of berucht waren, maar in historische overzichtswerken doorgaans weinig of geen aandacht krijgen. In 2013 werd een collectie van bio’s verzameld in boekvorm: 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis bevat de levensbeschrijvingen van 1001 vrouwen uit ruim vijftien eeuwen. In 2018 kwam een vervolgdeel uit: 1001 vrouwen in de 20ste eeuw.
Naar zeven van de acht hiervoor genoemde vrouwen is in Delft een straat vernoemd. De uitzondering is Betsy Perk. In dertien Nederlandse plaatsen is een straat naar haar vernoemd, maar niet in Delft; hier moest zij het afleggen tegen haar neefje de dichter Jacques Perk.
Mede door de zeer enthousiaste inzet van de gidsen van Gilde Delft was het een zeer geslaagde middag.
Voor het Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN) klik hier
