De ene boom is de andere niet

Bomen houden steden leefbaar: ze zorgen voor verkoeling, een betere waterhuishouding, halen vervuiling uit de lucht en bieden huisvesting. Maar: de ene boom is de andere niet. Op sommige bomen leven veel verschillende soorten, zoals insecten en vogels, en op andere weinig. Ook zijn er bomen die juist schade toebrengen aan de biodiversiteit: de invasieve exoten.

Natuur & Milieu heeft een onderzoek uitgevoerd naar het bomenbestand en aanplantbeleid van 28 grote Nederlandse gemeenten, waaronder Delft. Hiervoor zijn de gegevens van 2,5 miljoen bomen in de openbare ruimte geanalyseerd aan de hand van bomenlijsten opgesteld door Natuur & Milieu.

• op de groene lijst staan inheemse soorten en uitheemse soorten die een grote bijdrage leveren aan de biodiversiteit. Deze lijst bestaat uit 97 soorten en 2 geslachten.
• op de zwarte lijst staan invasieve exoten. Deze lijst bestaat uit 33 soorten.
• alle bomen die niet op de groene en zwarte lijst staan, staan op de restlijst.

In de tabel hierboven staan de vijf meest voorkomende bomen in de 28 grote Nederlandse gemeenten die in het onderzoek zijn beschouwd. De laatste boom in de top 5 is de gewone plataan (Platanus ×hispanica). Dit is een uitheemse soort die niet invasief is. Het is bij uitstek een stadsboom. Hij kan goed tegen voedselarme bodems, perioden van droogte en gesloten verharding, en ook strooizout kan hij goed verdragen. Op platanen leven echter maar weinig insecten; het is een uitheemse soort met weinig biodiversiteitswaarde en staat daarom niet op de groene lijst, maar op de grijze.

Sommige bomen kunnen de biodiversiteit bedreigen. Dit zijn invasieve exoten. Exoten zijn soorten die van nature niet voorkomen in Nederland. Ze komen hier terecht doordat ze meeliften op transporten of worden verhandeld. Niet alle exoten die zich hier vestigen zijn een risico voor de natuur, maar sommige soorten gedijen hier zo goed dat ze inheemse soorten verdringen en daardoor schade aan de natuur en verlies van biodiversiteit veroorzaken. In bovenstaande tabel staan de vijf meest voorkomende soorten van de zwarte lijst in de 28 grote steden. Op de vierde plaats staat de Ailanthus altissima of hemelboom. Deze soort staat sinds 2019 op de Europese Unie-lijst. Dit is een lijst van invasieve exoten, zowel planten als dieren, waarvoor in de Europese Unie een verbod geldt op handel, kweek en transport. Daarnaast is het houden van deze soorten verboden als ze in het bezit zijn gekomen nadat de soort op de Unie-lijst kwam te staan. EU-landen zijn verplicht om populaties van deze soorten in de natuur op te sporen en te verwijderen. Deze verplichting geldt niet voor de stedelijke omgeving; gemeenten zijn dus niet verplicht om aanwezige hemelbomen te verwijderen.

Delft
Vijftig procent van de bomen in Delft staat op de groene lijst en Delft blijft hiermee ver onder het landelijke gemiddelde van 73 %. Van 33,5 % van de bomen in Delft is volgens de data de soort onbekend. Dit is ver boven en het landelijke gemiddelde van 3 %. Wonderlijk dat Delft blijkbaar van zoveel bomen niet weet welke dat zijn; hoe kan dan goed beheer plaatsvinden? Als de 33,5 % onbekend pondsgewijs wordt verdeeld over de percentage groen (50 %), rest (12 %) en zwart (3 %) dan ligt Delft precies op het landelijk gemiddelde .

Er is ook onderzocht hoeveel soorten samen 50 procent van het totale aantal bomen vertegenwoordigen. Hoe hoger dit getal, hoe lager de aantallen per boomsoort. Dit is een indicatie voor een hogere diversiteit, omdat niet één of een paar soorten de overhand hebben. In Delft vormen 10 soorten de helft van het aantal bomen, waarmee Delft gemiddeld is. In Delft staan totaal 223 soorten bomen.

In bovenstaande figuur is voor Delft aangegeven vanaf 2000 per vierjaren-periode in procenten in hoeverre er bomen zijn geplant van de groene, rest en zwarte lijst. In alle perioden zijn ook bomen van de zwarte lijst geplant. Weliswaar volgens de figuur niet in de periode 2016 – 2019, maar het grote percentage onbekend doet vermoeden van wel. In de laatste periode jaren 2020 – 2023 zijn er in Delft totaal 858 bomen geplant waarvan 576 van de groene lijst en 44 van de zwarte. In het tijdvak van 2000- 2023 zijn er totaal 150 bomen van de zwarte lijst gepland, waarvan 63 hemelbomen.

BBN-gebied
In het Kalverbos en op de Nieuwe Plantage staan overwegend bomen van de groene lijst. Van de rest lijst staat er een aantal monumentale platanen. Van de zwarte lijst staan er twee valse acacia’s en langs de gehele oprit van de Reineveldbrug staan Canadese populieren. Ook het Soldatenbosje aan het Oostplantsoen bestaat uit Canadese populieren. Op het pleintje aan de Oosterstraat staan van de zwarte lijst twee valse acacia’s.

Langs de grachten staan alleen bomen van de groene lijst, waarbij per grachtvak steeds dezelfde soort staat. Het gaat om diverse varianten van de linde, iep, els en es. In het Geerweggebied staan vrijwel alleen bomen van de groene lijst, een klein aantal bomen van de restlijst en geen enkele van de zwarte lijst. Op het Doelenplein en De Paardenmarkt staan platanen, een boom van de restlijst. In 2022 organiseerden wij een excursie naar de natuur in ons gebied onderleiding van de stadsecoloog Diny Tubbing. Zij vertelde de indruk te hebben dat insecten zo langzamerhand de weg wat weten te vinden naar de inmiddels oude platanen in onze buurt.

De Doelentuin kent een grote diversiteit aan bomen van de groene lijst. Het betreft de honingboom. linde, zomereik, witte paardenkastanje, haagbeuk,esdoorn, zilver esdoorn, zwarte els, bastaard hanespoordoorn en de eenstijlige meidoorn. Het zijn veelal monumentale bomen. Van de restlijst een aantal platanen en van de zwarte lijst twee stuks vederesdoorn.

Er kan geconcludeerd worden dat de bomen in onze buurt overwegend bomen van de groene lijst zijn. Van de restlijst vrijwel alleen platanen. Van de zwarte lijst slechts enkele tientallen Canadese populieren, vier valse acacia’s en twee vederesdoorns en geen enkele hemelboom; alle ver voor 2000 geplant. Wat de biodiversiteit van de bomen betreft zit het wat de soortkeuze betreft dus wel goed. Wat de grootte en de conditie van de bomen betreft valt er echter nog veel te winnen.

Voor het hele onderzoek inclusief de groene en de zwarte lijst zie hier.

Voor het bomenbestand van Delft zie hier.